بزرگنمایی:
عاشقان موسیقی می‌دانند که نوای لری، از ماندگارترین ترانه‌های ایرانی بوده و در همه حال نوازش‌گر روح هستند، در این میان ترانه "دایه دایه" از شناخته شده و بی‌بدیل‌ترین آثار این قوم است که در سمای نواهای حماسی ایران چونان نگینی می‌درخشد و خودنمایی می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری تمدن لربه نقل فارس، کوهساران زاگرس با نوای مادران لر غریبه نیست، وقتی که نجوایشان می‌آید در هیاهوی آن، دشت گل می‌دهد و عطرش چون شمیم پونه‌های خشک در هوا پخش می‌شود.
درختان بید رقصان می‌شوند و سنجاقک‌ها مست و خرامان روی برکه‌ها به پرواز در می‌آیند چراکه نجوای دوست‌داشتن‌ها در همه جا شنیده می‌شود.
در این گیر و دارها، نواها چون پیچک با جان درمی‌آویزند و چشم‌ها را از تاریکی می‌گذرانند. تالار پژواک در دل و جان به صد چلچراغ برمی‌افروزد و نوبهارانی برای شروع زندگی می‌شوند.
آتش این آوازها سراپا را می‌گیرد و بر عطش‌ها می‌بارد و این صدای دلنشین با گویش لری از عشق سخن می‌گوید و قد رعنای دلدار و خال کنار لبانش را می‌سُراید و آهوان نیز به دور از دسترس نگاه‌ها، به نظاره نشسته‌اند.
آری، هُرم نفس "دالکه" روی دل‌ها مرحم می‌گذارد و سکوت شب را می‌شکند چراکه از دل برمی‌آید پس لاجرم بر دل خواهد نشست.
عاشقان موسیقی می‌دانند که نوای لری، از ماندگارترین ترانه‌های ایرانی بوده و در همه حال نوازش‌گر روح هستند. هنگامه غم، شادی، کار و حتی نبرد لب به شعر می‌گشایند و حس‌شان را بر بال پرواز تا افلاک‌ها می‌برند.
در این میان ترانه "دایه دایه" از شناخته شده و بی‌بدیل‌ترین آثار این قوم است که در سمای نواهای حماسی ایران چونان نگینی می‌درخشد و خودنمایی می‌کند.
مردمان این دیار هنگامه نبرد با استبداد آن را سر می‌دهند و خونشان در رگ به جوشش می‌افتد و آن زمان است که کسی یارای شیرمردان لر نخواهد بود.
موسیقی لرستان رنگین‌کمانی از آواها و نواها
در همین خصوص پژوهشگر میراث فرهنگی، موسیقی لرستان را رنگین‌کمانی از آواها و نواها عنوان کرد که هر کدام به فراخور نیاز جامعه زمان خود به دلایل مختلفی شکل گرفته است و در ادامه به خبرنگار فارس گفت: این موسیقی با گذار از فراز و نشیب روزگار به نسل امروز رسیده است.
عطا حسن‌پور، خاطرنشان کرد: نغمه‌های عاشقانه، داستان‌های تلخ و شیرین روزگار، عبرت‌ها، پندها و تجربه‌های مردمان در مواجهه با چالش‌های زندگی و مویه‌های جان‌سوز از فراق بزرگان، دلیران، رزم‌آوران و شیر بچگانی که در بزنگاه‌های سخت، جان خود را فدای خاک وطن و ناموس خود کردند؛ همگی در نوای لری آمده‌اند.
وی با یادآوری اینکه در این میان برخی نواها که از دل کوهستان‌های زاگرس و سینه مادران و پدران سوخته‌دل و داغ‌دیده برآمده مرزهای لرستان را در نوردیده است، اضافه کرد: یکی از این آهنگ‌ها "دایه دایه" بوده که به سراسر کشور سرایت کرده است.
این دکترای باستان‌شناسی بیان کرد: اگر به پیشینه و نحوه سُرایش این شعر و آهنگ نقدی داشته باشیم خواهیم دید که از دوره قاجار تا به امروز همین اشعار و ملودی دل‌نوازش در لرستان و ایران به‌ویژه در هنگام جنگ و نبرد شنیده می‌شود.
حسن‌پور با بیان اینکه در دوران هشت ساله جنگ تحمیلی "دایه دایه" به قول امروزی‌ها به صورت وایرال یا همه‌گیر درآمد و این آهنگ وِرد زبان‌ها شد، ادامه داد: تمامی رزمندگانی که برای دفاع از خاک ایران در جبهه‌های نبرد مشغول جنگیدن بودند این آهنگ را می‌خواندند و اگر به خاطرات مکتوب آنان یا وصیت‌نامه شهدای جنگ تحمیلی نگاهی بیفکنیم خواهیم دید که تمام ایرانیان رزمنده با هر زبان و گویشی به وقت عملیات جهت روحیه دادن به رزم‌آوران و همرزمان خود، ترکیب‌بند" دایه دایه" را زمزمه می‌کردند.
وی اظهار کرد: اگر کمی به زمان عقب‌تر برگردیم در نبردهای عشایر لرستان مقابل رژیم پهلوی اول نیز این آهنگ جایگاه ویژه‌ای داشته و روایات فراوانی از آن سینه به سینه به گوش رسیده و در برخی از نوشته‌ها این رشادت‌ها یاد شده است.
این محقق میراث فرهنگی با اشاره به پیشینه آهنگ و نحوه سُرایش آن گفت: "نازی خانم" دختر "حاج عالی‌خان سگوند" رئیس ایل سگوند و همسر "علی‌مردان خان فیلی" از والیان لرستان در دوره صفویه و افشاریه بوده است. پسر علی‌مردان خان فیلی، والی لرستان "محمدخان" یا "مخو" نام داشته که طی نبردی واقع در منطقه بدره استان ایلام کشته می‌شود.
حسن‌پور با بیان اینکه سوزناک‌ترین اشعار در مویه‌های لری در وصف او سروده شده است، خاطرنشان کرد: با توجه به این اشعار چنین برمی‌آید که برادران، دایی‌ها و سایر اقوام آن مرحوم در این بیت‌ها مورد خطاب قرار گرفته و سروده شده‌اند. مانند بیت معروف: "زین و بَرگم؛ بَوَنیت وُ او مادیونم… خَوَره مِه بوریتو؛ سی هالوونِم".
وی، دایی‌های محمدخان فیلی را "مهرعلی خان"، "خسرو خان" و "علی‌مردان خان" عنوان کرد و در ادامه با بیان اینکه آنان به خون‌خواهی خواهرزاده خود برمی‌خیزند، گفت: این گفتار به نقل از کتاب " پیشینه تاریخی موسیقی لرستان" اثر "سید محمد سیف‌زاده" بوده که در گفت‌وگو با "فتح‌الله خان پورسرتیپ" نماینده وقت مجلس شورای ملی در دوره پهلوی دوم در این کتاب آمده است.
این محقق میراث فرهنگی به بیت دیگری از این اشعار اشاره کرد و افزود: در جایی دیگر آمده: " نازیه تو سی بَکو جومِه وَرِتِه… دُر کِردِن دو قورِسو، شیرِ نَرِته" و در واقع نازی خانم را خطاب قرار می‌دهد که مادر محمدخان بوده است.
به گفته وی آهنگ "دایه دایه" در میان مردمان قدیم‌تر لرستان به "مَخو" یا "مَخو هَلگَه سوار" نیز معروف بوده است.
حسن‌پور با ذکر این نکته که در بیتی دیگر نیز برادر محمدخان با نام "پاپی خان" یا "پاپی خو" مورد خطاب قرار می‌گیرد، اظهار کرد: در این بیت نیز آمده: طَرَه طَرَه ها کِنِم کسی ندارُم...کجا رَت پاپی خونِ هَلگَه سوارم. اینجا هم از زبان متوفی برادرش را خطاب قرار می‌دهد که به داد من برس چراکه در این جنگ تک و تنها هستم.
این پژوهشگر یاد‌آور شد: در جایی دیگر نیز می‌گوید: "نازیه تو سی بَپوش سی که قِلایی... سی چی گوتی مَخو رو ده نیایی؟" همچنین آمده که:" عروس وا ناز بیا، منجول وه بازی... قیتَلُ بو، سی بَپوشید سی کُرِ نازی" که در اینجا "عروس" و "مَنجول" اسم اسب‌های محمدخان بوده‌اند.
وی با بیان اینکه نکته مهم در این آهنگ این است که هم‌اکنون با همت استاد "مجتبی میرزاده" و با صدای استاد فقید "رضا سقایی" در فهرست آثار ملی مفاخر موسیقی ثبت شده است، اضافه کرد: هم‌اکنون نوای " دایه دایه"، یک آهنگ ملی محسوب می‌شود و شاید به جرات بتوان گفت که تنها آهنگی است که اگر یک فرد غیر لر اندکی با موسیقی آشنایی داشته باشد قطعا بر سر زبانش خواهد آمد.
حسن‌پور اذعان داشت: در حقیقت آهنگ" دایه دایه" فخر موسیقی لرستان بوده و به خاطر پیشینه تاریخی نوای این دیار به تمام نقاط دنیا سرایت کرده است
به گفته این دکترای باستان‌شناسی آهنگ " دایه دایه" روایت‌ها و داستان‌های غیرت‌مندی مردمان لر را بیان می‌کند و برای همین هیچ‌گاه کهنه نشده چراکه در بزنگاه‌های سخت تاریخی به کمک مردم آمده و در تهییج آنان نقش بسزایی دارد.